Nguồn: TTXVA.NET

Trong hoàn cảnh bị kẹp giữa hai thế lực chúa Trịnh và Champa, các chúa Nguyễn đã không chủ trương quân sự hóa lãnh địa của mình mà tích cực mở rộng giao thương với các lân bang để gầy dựng tiềm lực lâu dài cho mình. Giới thương nhân Nhật Bản đến vương quốc Đàng Trong vào các thế kỷ XVII – XVIII đã ghi chép lại mọi am tường của mình về miền đất này, đáng tiêu biểu là cuộn tranh “Châu ấn thuyền Giao Chỉ độ hàng đồ quyển” (朱印船交趾渡航図巻) mô tả khá sinh động bối cảnh xã hội Đàng Trong thế kỷ XVII – thời kỳ được xem là đỉnh thịnh dưới sự cai trị của vương tộc Nguyễn. Thời may, người Nhật Bản rất trân trọng quá khứ và chưa khi nào nảy sinh tâm ý “phần thư khanh Nho” như người Việt Nam, vậy nên lớp hậu sinh chúng ta còn có thể biết đôi chút về phong thái sinh hoạt của tiền nhân qua tư liệu ngoại quốc. Nhóm Vietnamancient đã dày công sưu tầm bản sao bức họa phẩm tuyệt vời này và khảo cứu kỹ những tín hiệu lịch sử – văn hóa cần bảo tồn. Mọi quan điểm phản hồi mong quý độc giả tường trình lịch thiệp dưới bài viết này, hoặc gửi về hộp thư TTXVA !

Bức “Châu ấn thuyền Giao Chỉ độ hàng đồ quyển” (朱印船交趾渡航図巻 / しゅいんせんこうちとこうずかん) có kích thước 32,8 cm x 1.100,7 cm hiện đang được lưu trữ tại Bảo tàng Quốc gia Cửu Châu (九州国立博物館), thành phố Dazaifu, tỉnh Fukuoka – Nhật Bản. Được vẽ vào giai đoạn cuối thế kỷ XVII, đồ quyển này mô tả chuyến hải hành của một châu ấn thuyền (loại thương thuyền lớn của Nhật Bản, có vũ trang và chỉ thông hành khi đã có giấy phép đóng dấu đỏ của Mạc phủ Tokugawa) từ hải cảng Nagasaki tới thương cảng Hội An.

Đồ quyển nên được nhìn từ phải sang trái :

◆ Phần đầu mô tả cảnh ba tiểu đĩnh đang kéo một châu ấn thuyền vào bến.

◆ Phần kế mô tả sinh hoạt của người Nhật tại thương cảng Hội An, những hàng quán và túp nhà mọc san sát nhau. Các phụ nữ và nhi đồng chơi đùa dưới một giàn bầu ; xa xa là cổng Dinh trấn Thanh Chiêm (nay là làng Thanh Chiêm, xã Điện Phương, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam) thấp thoáng sau rặng tre, có súng thần công, quan binh và chiến tượng bảo vệ.

◆ Phần giữa mô tả các thương gia Nhật Bản dâng lễ vật lên Tổng trấn Quảng Nam để được lập thương điếm ; phía ngoài là một tháp canh hướng ra bến nước Thu Bồn, có võ sĩ đứng gác ; trên sông còn có một giang đĩnh neo đậu.

◆ Phần cuối mô tả nông phu đang cày ruộng và các võ sĩ đứng trông ra mặt sông.

Cứ theo chuẩn mực thẩm mỹ Á Đông cổ xưa, bức tranh này tất nhiên được vẽ theo lối “giả tá” và bút pháp ước lệ – tức là không hoàn toàn tả thực những gì đã diễn ra, nhưng nội dung mà nó chuyển tải đủ cho thấy : họa gia hẳn phải rất am tường bối cảnh sinh hoạt tại thương cảng Hội An đương thời. Theo khảo sát của giáo sư Kikuchi Seiichi (Chủ tịch Hội Khảo cổ học Đông Nam Á) và các đồng nghiệp của ông tại trường Nữ đại học Chiêu Hòa, có ít nhất ba nhân vật lịch sử hiện diện trong đồ quyển : Chúa Nguyễn Phước Nguyên [mặc áo lục, ngồi chính điện] (阮福源, 1563 – 1635) – bấy giờ là Thế tử và tại nhiệm Tổng trấn Quảng Nam ; thương gia Araki Sōtarō [mặc áo lam, quỳ giữa điện] (荒木宗太郎, ? – 1636) – tên tiếng Việt là Nguyễn Thái Lang, hiệu Hiển Hùng, vốn là một võ sĩ đạo đến từ tỉnh Higo (Nam phần Nhật Bản) và được Thế tử Nguyễn Phước Nguyên ban hôn sự với dưỡng nữ của mình ; Công nữ Nguyễn Phước Ngọc Hoa [mặc áo vàng, đứng chầu ở sân điện] (阮福玉華, ? – 1649), tên tiếng Nhật là Okakutome, còn có tên thân mật Anio, phu nhân của thương gia Araki Sōtarō.